نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 32 (تابستان 1396)

شاخص های مسکن ابزار کلیدی و تعیین کننده در توصیف، تحلیل و تصمیم گیری محسوب می شوند که می توانند به عنوان راهنما در برنامه ریزی بخش مسکن مورد استفاده سیاست گذاران و برنامه ریزان کلان بخش مسکن قرار گیرند به شرط آنکه شناخت آنها کامل بوده، بررسی و تجزیه و تحلیل آنها از طریق انجام تحقیقات و پژوهش های بنیادی و کاربردی صورت گیرد و به درستی در برنامه ها به کار گرفته شوند.متغیرها و پارامترهای گوناگونی در تعیین وضعیت توسعه مسکن هر منطقه دخالت دارند که مقایسه جداگانه هر متغیر، جایگاه آن را مشخص می کند. در میان شاخص های مسکن، شاخص های اجتماعی، مناسب ترین ابزار اندازه گیری پیشرفت و تحقق هدف های کلی مسکن به شمار می روند.این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی سعی در شناخت وضعیت شاخص های کمی و کیفی اجتماعی مساکن روستایی شهرستان ممسنی دارد. نتایج این مقاله در رابطه با شاخص های کمی و کیفی مساکن مناطق روستایی شهرستان ممسنی طی دهه های 1345 تا 1385 نشان می دهد که به طور کلی از لحاظ بعد کمی، بیانگر وضعیت نامناسب و تراکم بالای افراد در واحد مسکونی می باشد. لیکن از نظر دیگر شاخص های کیفی اجتماعی، خدمات و تسهیلات اساسی و دوام مصالح ساختمانی مساکن مناطق روستایی این شهرستان روند بهبود یافته ای داشته اند. از این رو تدوین یک برنامه جامع بخش مسکن نیازمند شناسایی کامل و تجزیه و تحلیل عمیق ابعاد گسترده مسکن و عوامل موثر بر آن است و در این میان پرداختن به شاخص های اجتماعی مسکن به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های مسکن در بهبود کیفیت مساکن و نقش این شاخص ها در پیشرفت برنامه ریزی توسعه مسکن الزامی است.

تمایل جمعیت در سرتاسر جهان برای تمرکز در شهرها، یکی از دلایل اصلی توجه به مفهوم کیفیت زندگی در مطالعات است. کیفیت زندگی یک فرد میزان برخورداری او را نشان می دهد، البته نه فقط به چیزهایی که به آن ها دست یافته است، بلکه تمام گزینه هایی که شخص فرصت انتخاب آن ها دارد.جوهره اصلی کیفیت زندگی شهری، تامین و ارضای توامان نیازهای مادی و معنوی انسان است. در واقع برنامه ریزی برای مسکن، کار و اشتغال، بدون تامین نیازهای روانی، عاطفی و اجتماعی شهروندان بی فایده خواهد بود.امروزه کیفیت زندگی شهری به عنوان کلیدی ترین مفهوم در برنامه ریزی شهری است. یافته ها و مطالعات کیفیت زندگی می تواند برای تشخیص خط مشی استراتژی های گذشته و طراحی سیاست های برنامه ریزی در آینده استفاده شود . هدف پژوهش حاضر، مقایسه تطبیقی شاخص های کیفیت زندگی در نواحی سه گانه منطقه دو شهر اردبیل می باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی - تحلیلی می باشد.جمع آوری داده هاواطلاعات به صورت پرسشنامه و کتابخانه ای صورت گرفته است. برای وزن دهی شاخص ها از آنتروپی شانون و از مدل تصمیم گیری چند معیاره الکتر (ELECTRE) جهت رتبه بندی نواحی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد برخورداری نواحی از شاخص های کیفیت زندگی متفاوت می باشد. به طوری که ناحیه یک از لحاظ شاخص های امنیت با (2)، دسترسی با (2)، اقتصاد با (2)، ارتباطات (حمل و نقل) با (2)، روابط اجتماعی با (1) و رضایت از محله با (2) امتیاز در رتبه اول قرار دارد. ناحیه دو از لحاظ شاخص محیط زیست با (1) و مسکن با (1)  امتیاز در رتبه اول و ناحیه سه از لحاظ شاخص بهزیستی فردی و رفاه اجتماعی با (2) امتیاز در رتبه اول قرار دارد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و اولویت بندی میزان اهمیت شاخص های جابه جایی مسکونی با تاکید بر نوع مالکیت خانوار بر روی منطقه یک شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته است. برای تعیین حجم نمونه ی مورد مطالعه، از رابطه ی کوکران بهره برده و تعداد 384 پرسشنامه در سطح محدوده توزیع شده است. همچنین برای تعیین اولویت بندی شاخص های جابه جایی از روش آنتروپی و روش کمیSAW استفاده شده است. از نتایج این مقاله تمایل بالا مالکین با تحصیلات عالی و تمایل پایین مالکینی که فاقد شغل هستند، برای جابه جایی مسکونی می باشد (که این ممکن است به دلیل ترس از دست دادن مالکیت واحد مسکونی شان در نوسانات بازار مسکن باشد). همچنین مستاجرینی که دارای درآمد بالا هستند تمایل زیادی برای جابه جایی های پی در پی دارند و بالعکس مستاجرینی که فاقد شغل هستند و درآمد پایینی دارند ترجیح می دهند تاحد ممکن در محیط مسکونی خود باقی بمانند.

شهر نشینی به عنوان یک تعامل حیاتی بین انسان و محیط زیست شناخته شده که تحت تاثیرنیروهای مهم منطقه ای و جهانی قرار گرفته است. از جمله این نیروها پدیده خزش شهری و رشد افقی شهرها می باشد به طوری که عدم شکل گیری تغییر و تحولات کالبدی براساس بنیان های قاعده مند و ساختار یافته است به گونه ای که مسایل فرا روی نظامات برنامه ریزی و جریانات هدایت گر سیاسی- تصمیماتی، از انتظام ناپذیری و بی برنامگی نگرش های فضایی- کالبدی در سکونت گاه های انسانی نشات می گیرد. این پدیده مختص شهرهای بزرگ نبوده بلکه شهرهای میانی و کوچک را نیز شامل می شود درشهر بابل از جمله این شهرهاست که در طول حیات خود به طور نامتوازن رشد کرده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تطبیقی بوده و با بهره گیری از مدل های آنتروپی شانون ، هلدرن و تکنیگ تحلیل سلسه مراتبی به تجزیه و تحلیل پرداخته شده است. نتایج به دست آمده از مدل آنتروپی شانون نشان می دهد که گسترش شهر بابل پراکنده و غیر متراکم بوده است. مدل هلدرن نیز نشان می دهد که از سال 1390-1335 حدود 75 درصد از رشد شهر به خاطر رشد جمعیت بوده و 25 درصد دیگر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است که منجر به کاهش تراکم ناخالص و الحاق مناطق پیرامونی به شهر بابل شده است. همچنین تکنیک تحلیل سلسه مراتبی نشان می دهد که شبکه های ارتباطی و سیسات های شهری بیشترین و مسایل اقتصادی و عوامل طبیعی کمترین اثر در خزش شهری و گسترش افقی شهر بابل دارند.

لیبرالیسم، مهمترین اصل فکری و فلسفی نظام سرمایه داری مبتنی بر ماتریالیسم است که با داشتن مبانی و آموزه هایی در ارتباط با افراد، آزادی، عدالت، دولت، اخلاق، اقتصاد وغیره؛ البته در شاخه های مختلف آن بی شک نقش غیر قابل انکاری در برنامه ریزی شهرها در جهان داشته است به گونه ای که ریشه بسیاری از نهله های فکری در پارادایم برنامه ریزی شهری را می باید در لیبرالیسم جستجو کرد.اما مسئله این است که در مجموعه تحقیقات کشور کمتر به آن به صورت مستقل پرداخته شده است.بنابراین پژوهش حاضر به سبب اهمیت موضوع با روشی توصیفی- تحلیلی ژرفانگر مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به تحقیق پرداخت.نوع تحقیق از نوع اکتشافی- بنیادی است.بر مبنای یافته های نحقیق، از آن جا که هدف اصلی نظام سرمایه داری مبتنی بر لیبرالیسم تلاش در راه حداکثر کردن بازه اقتصادی است؛ این شهرها با رواج الگوی مصرف گرایی و نیز گسترش حومه نشینی مواجه بوده است.البته هر یک از مهمترین شاخه های آن شامل لیبرالیسم کلاسیک، اجتماعی و نیولیبرالیسم رهنمودهای متفاوتی در جهت رسیدن به حداکثر بازه اقتصادی و راندمان در شهرها دارند.

هدف این پژوهش ارزیابی میزان رضایتمندی شهروندان سراوانی از عملکرد شهرداری و شورای اسلامی شهر می باشد. احساس رضایت شهروندان از خدمات شهرداری عامل مهمی در جهت ایجاد انگیزه در مردم برای مشارکت در توسعه شهری و بهبود کیفیت محل سکونت خویش است. رضایت شهروندان موجب ترغیب آنان برای همکاری بیشتری جهت انجام بهتر وظایفآن نهاد شهری خواهد شد.این تحقیق بر مبنای هدف، جزو تحقیقات کاربردی، از لحاظ ماهیت، در زمره پژوهش های توصیفی و بر اساس روش از نوع پیمایشی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق از طریق پرسشنامه محقق ساخته و روایی تحقیق با استفاده از اطلاعات و نظرات کارشناسان محترم مورد تایید قرار گرفته است. به منظور سنجش پایایی پر سشنامه، از مناسب ترین روش؛ یعنی آلفای کرونباخ استفاده شده که نتیجه آن 89% بدست آمده است. نمونه پژوهش شامل300  نفر از شهروندان سراوانی بوده که به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. آزمون های استفاده شده در این تحقیق شامل آزمون T تک نمونه ای، تحلیل واریانس یکطرفه، آزمون فریدمن، آزمون  T همبسته،آزمون خی دو، فراوانی، میانگین، انحراف معیار و درصد تجمعی می باشند. نتایجی که از تحلیل دیدگا ه های شهروندان در مورد عملکرد شهرداری و شورا اسلامی شهر به دست آمد، نشانگر عملکرد نه چندان مطلوب شهرداری و شورای اسلامی شهر سراوان در ارایه خدمات به شهروندان میباشد؛ به طوری که میانگین نظرات شهروندان، نشان دهنده رضایت بسیار کمتر از حد متوسط است. نتایج پژوهش نشان داد، رضایت شهروندان در تمام موارد مورد بررسی یعنی فعالیت های خدماتی، عمرانی، نظارتی، فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی کمتر از حد متوسط است.

آب و هوا از مهمترین عوامل موثر بر صنعت گردشگری میباشد که به عنوان اجزای اصلی یک سیستم به طرق مختلف بر یکدیگر تاثیر گذاشته و در تعامل با یکدیگر بحث جدیدی را به عنوان اقلیم شناسی توریسم مطرح مینماید. در قرن بیست و یکم گسترش و پیشرفت فناوری موجب خواهد شد که وقت انسان بیش از پیش آزاد و ثروتش افزون شود و زمان بیشتری را صرف اوقات فراغت خود نماید در واقع نیمه دوم قرن بیستم را باید عصر صنعت گردشگری نام نهاد. تهیه تقویم زمانی جهت تعیین زمانهای مناسب شرایط آب و هوایی برای آسایش و جذب گردشگران و نیز برنامه ریزی برای خدمات رسانی به آنها به دلیل داشتن شرایط مناسب طبیعی استان اردبیل برای پذیرش توریسم میتواند موثر باشد. در این تحقیق به منظور تعیین تقویم زمانی مناسب برای گردش در استان اردبیل آمار و اطلاعات اقلیمی از ایستگاه همدیدی استان اردبیل برای دوره آماری 20 ساله از سال (2015 -1995) اخذ شده و همچنین از شاخص- های مرتبط با فیزیولوژی آسایش انسانی، شاخص عدم آسایش (HU) و نیز از شاخص قدرت سردکنندگی محیط (CPI) برای ارزیابی نظاممند عناصر آب و هوایی و تعیین آسایش حرارتی استفاده شده است. در اردبیل، مشگین شهر، خلخال و پارس آباد نتایجی که بر اساس شاخص عدم آسایش (HU) بدست آمد، کل ایستگاه ها در همهی ماه ها دارای آسایش حرارتی بوده، به جز پارسآباد که در ماه های اوت و ژوییه دارای عدم آسایش حرارتی میباشد و نتایج بررسی شاخص قدرت سردکنندگی محیط (CPI) نشان داد که در کل به لحاظ شاخص بیکر بهار و تابستان در هر چهار ایستگاه برای گردشگران زمان مناسبی به لحاظ آسایش اقلیمی میباشد.

هدف از این تحقیق ارزیابی نقش شهرداری تهران در ارتقاء شاخص های اجتماعی شهروندان می باشد. بر همین اساس روش تحقیق در این بررسی توصیفی- تحلیلی بوده که آمار و اطلاعات آن با استفاده از پرسشنامه بدست آمده است. جامعه آماری این پژوهش ساکنین منطقه 6 کلانشهر تهران می باشند که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه ای به حجم 285 نفر از بین آنها با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب گردیده و در تحلیل های کمی از نرم افزار SPSS22 و آزمون های پارامتریک و ناپارامتریک استفاده شده است. در این تحقیق دو گروه شاخص های ذهنی و عینی و دو بعد ارزیابی شخصی و کارکردی مورد استفاده قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان دهنده نقش فزاینده ی شهرداری در ارتقاء شاخص های ذهنی و فردی شهروندان می باشد. به گونه ای که در تمامی مولفه ها، رابطه معنادار به دست آمده و فقط در مورد گویه ی احساس بهزیستی شغلی این رابطه معنادار نیست. همچنین رابطه بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی شهروندان و میزان رضایتمندی از عملکرد شهرداری، نشان دهنده ی رابطه ی معنا دار بین متغیرهای سن و درآمد و میزان رضایتمندی است. بدین صورت که با افزایش سن و میزان درآمد، سطح رضایت مندی از عملکرد اجتماعی شهرداری نیز افزایش می یابد.